Who the hell is Zagreus? (Pun Intended)

เทพบุตรแห่ง Rogue-like เป็นใครมาจากไหนตามเทพปกรณัมกรีก

ตอนที่เล่น Hades ภาคแรก ทุกๆครั้งที่เก็บ Boon หรือโดนฆ่าตายกลับมาจุดเกิด ก็จะได้เจอเทพ และตัวละครจากเทพนิยายที่เคยผ่านตา หรือคุ้นหูมาทั้งหมด แต่พอกลับมาดูที่พระเอกของเกมก็ได้แต่สงสัยว่า “Zagreus แม่งเป็นใครวะ” เป็นคำถามที่เด้งขึ้นมาในหัว แล้วก็ไม่ได้หาคำตอบต่อ (อ้าว 555) จนมาถึงวันที่เล่น Hades 2 เลยนึกขึ้นได้ว่า โอเคควรจะมาค้นหาคำตอบจริงๆสักที

แต่ก่อนอื่นสิ่งที่ต้องทราบเกี่ยวกับเทพปกรณัมกรีก

• ตำนานของเทพกรีกส่วนใหญ่ที่รู้จักกันทั่วไปนั้นอิงจากงานเขียนของ Homer กับ Hesiod เพราะมีความละเอียด และค่อนข้างสมบูรณ์ แต่ตำนานเหล่านี้ไม่มี Canon ที่แท้จริงเนื่องจากมีบันทึก และหลักฐานอื่นที่เล่าเรื่องราวแตกต่างออกไปจากงานของทั้งสอง
• อารยธรรมกรีกนั้นมีความแพร่หลาย และแตกต่างกันไปตามพื้นที่ ซึ่งนำไปสู่ลัทธิ, ความเชื่อ และการบูชาที่แตกต่างกัน โดยเรื่องของ Zagreus จะเกี่ยวข้องกับลัทธิ Orphism อยู่มาก
• เทพหลายองค์มีฉายา หรือชื่อรอง (Epithet) ส่งผลให้อาจเกิดการเรียกเทพองค์เดียวกันด้วยคนละชื่อ หรือรวมเทพหลายองค์เป็นองค์เดียวกัน

เรื่องราวของ Zagreus ที่ค้นพบมีล้วนเป็นงานเขียน ไม่มีภาพวาด หรือรูปปั้นใดๆ ซึ่งมีสามเวอร์ชั่นหลัก:

1. เป็นเทพสูงสุด โดยบันทึกเก่าแก่ที่สุดที่ปรากฏชื่อ Zagreus มาจากมหากาพย์ Alcmeonis:

“Mistress earth [หมายถึง Gaia] and Zagreus, who art above all other gods!”

แปลได้เพียงว่าเป็นเทพลำดับสูงสุดคู่กับเทพแห่งผืนโลก Gaia ซึ่งมหากาพย์ที่หลงเหลือนั้นไม่สมบูรณ์ และชื่อของ Zagreus พบแค่ในประโยคนี้เท่านั้น

2. Zagreus เป็นลูกของ Hades จากบทละครเรื่อง Sisyphus ที่เขียนโดย Aeschylus จากประโยคว่า:

"Now [I came] to bid farewell to Zagreus and to his sire, the Hospitaler."

เล่าถึงตอน Sisyphus ได้เดินทางออกจากยมโลก ส่วน The Hospitaler นั้นเป็นฉายาของเทพ Hades ส่วนบทละครอีกเรื่องของ Aeschylus ชื่อ Aigyptioi ได้มีการกล่าวถึง Zagreus ว่าคือคนเดียวกับ Hades

3. เป็นร่างแรกของเทพ Dionysus จากลัทธิ Orphism ซึ่งเป็นลัทธิที่มีฐานความเชื่อจากบทกวีที่เขียนโดย หรืออ้างถึง Orpheus (กวีในตำนานที่ปรากฏตัวในเกมเช่นกัน และในสมัยกรีกโบราณเชื่อว่าเป็นบุคคลจริง) เป็นลัทธิที่บูชาเทพ Dionysus เป็นหลัก รวมถึงมีความเชื่อเรื่องการเวียนว่ายตายเกิด โดยจะเป็นเวอร์ชั่นของ Zagreus ที่มีเนื้อหามากที่สุด ใจความว่า

Zagreus เป็นลูกของ Zeus และ Persephone เป็นเด็กที่มีเขาเหมือนกระทิง และจะเป็นผู้สืบทอดZeus ในการปกครอง Olympus ต่อไป แน่นอนว่า Hela ไม่พอใจ จึงไปขอให้เหล่ายักษ์ Titan ช่วยฆ่าเด็กคนนี้เสีย เหล่ายักษ์หลอกล่อ Zagreus น้อยด้วยของเล่น และกระจก ก่อนจะฆ่า, ฉีกเป็นชิ้นๆ แล้วนำไปกินต่อ เมื่อ Zeus รู้เข้าจึงส่งสายฟ้ามาผ่า Titans จนกลายเป็นเถ้าถ่าน แล้วนำหัวใจของ Zagreus ที่ยังเหลืออยู่มาบดดื่ม ก่อนไปสมสู่กับเจ้าหญิงมนุษย์ Semele จนเกิดเป็นเทพ Dionysus ขึ้นมา

อ้างอิงของ Zagreus ในแบบข้างต้นมา Dionysiaca ของ Nonnus เป็นหลัก แต่ก็มีบันทึกอื่นที่ใจความทำนองเดียวกันเช่น Orphic Hymn หรืองานของ Diodorus Siculus, Callimachus, Gaius Julius Hyginus ฯลฯ ซึ่งมีรายละเอียดปลีกย่อยต่างออกไปเช่น คนที่ดื่มหัวใจบดคือ Semele, Apollo หรือ Rhea หรือ Demeter เป็นผู้ปั้นซากของ Zagreus มาเป็น Dionysus, เถ้าถ่านของ Titan ผสมกับวิญญาณของ Zagreus/Dinoysus กลายเป็นต้อนกำเนิดของมนุษย์

ซึ่งส่งผลให้บางครั้งมีการเรียก Zagreus และ Dionysus เป็นเทพองค์เดียวกัน รวมไปถึงการโยง Zagreus/Dionysus กับเทพของอารยธรรมอื่นเช่น Osiris (ที่ร่างถูกฉีกเป็นชิ้นๆเช่นกัน) กับ Sabazios นอกจาก Zagreus ทั้งสามเวอร์ชั่นข้างต้น ยังมีบันทึก และการตีความอื่นอีกเช่นเกี่ยวข้องกับการบูชา Zeus ที่เกาะ Crete หรือชื่อของ Zagreus ที่แปลความหมายแล้วเกี่ยวข้องกับการล่าสัตว์

ในส่วนของตัวเกม Hades ซึ่ง Concept เดิมนั้นพระเอกเดิมคือ Theseus เข้าไปในเขาวงกตของ Minotaur ตัวเขาวงกตก็จะมีการเปลี่ยนแปลงไปเมื่อเริ่มเกมใหม่ แต่พบว่าไม่สามารถเขียนเนื้อเรื่องให้ออกมาถูกใจได้ Greg Kasavin (นักเขียน และนักออกแบบของ Supergiant Games) ไปอ่านเจอเรื่องของเทพ Zagreus ที่มีเรื่องราวเพียงเล็กน้อย เหมาะที่สร้างสรรค์ และแต่งเติมเรื่องราวลงไปเองได้ ซึ่งตัวเกมได้เลือกใช้ Zagreus ในฐานะบุตรของ Hades แต่ก็มีกล่าวถึงเรื่องเล่าใน Zagreus ในแบบลัทธิ Orphism เช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นการ “เกิดใหม่” ในกลไกของเกม, บทสนทนา และเพลงประกอบ Hymn to Zagreus

สุดท้ายแล้วไม่ว่า Zagreus จะเป็นใครมาจากไหน Supergiant Games เหมือนทำให้เทพที่ไม่เป็นที่รู้จักนี้ได้เกิดใหม่ขึ้นมาอีกครั้ง ทั้งใน และนอกเกม

Reference:

https://www.loebclassics.com/view/greek_epic_fragments_theban_cycle_alcmeonis/2003/pb_LCL497.61.xml

https://www.theoi.com/Georgikos/Zagreus.html

https://podcasts.apple.com/ca/podcast/finally-were-talking-about-zagreus-are-you-happy-the/id1264449047?i=1000578504336

https://www.academia.edu/29577332/Zagreus_and_the_Hunt_for_Remembrance

https://www.rockpapershotgun.com/how-hades-plays-with-greek-myths